Blog

Nieznany dotąd obraz Witkacego "Portret kobiety w błękitnych koralach" (1927)

Witkacy "Portret kobiety w błękitnych koralach" - po raz pierwszy na rynku sztuki.

Opis pracy:

Prezentowany portret kobiety Witkacy namalował w marcu 1927 roku, w charakterystycznej dla tego artysty technice pastelu. Reprezentuje on typ E + d, będący dowolną interpretacją psychologiczną. Ten rodzaj portretu, jak głosił Regulamin Firmy Portretowej "S.I. Witkiewicz", malarz wykonywał bez sztucznych środków, na specjalne żądanie klienta. Autorski opis na obrazie informuje, że Witkacy malując portret był wolny od wpływu substancji i toksyn, wstrzymując się od dwóch dni od palenia tytoniu.

Obraz przedstawia kobietę w popiersiu, wpatrzoną hipnotyzującym wzrokiem na wprost, w stronę widza. To właśnie oczom sportretowanej Witkacy poświęcił najwięcej uwagi - artysta uważał przecież oczy za "zwierciadła duszy" człowieka. Warta podziwu jest drobiazgowość, z jaką Witkacy oddał każdy szczegół fryzury i stroju postaci - zwłaszcza biżuteryjnego elementu błękitnych korali zdobiących smukłą szyję modelki. Biżuteria nawiązuje swoją stylistyką do dwóch portretów Marii Nawrockiej z lutego 1926 roku (kolekcja Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku (MPŚ-M/683; MPŚ-M/701), zob. katalog z 2001 roku, nr kat. 35, 37 lub katalog z roku 2021, s. 19, 46).

Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), Autoportret (1913), Muzeum Narodowe w Warszawie - fragment [źródło: Cyfrowe MNW]

Autorski opis portretu

Malowane przez Witkacego portrety posiadają opisy, które są swoistym uzupełnieniem kontekstu powstania każdej z prac. Jak wspomina Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska w publikacji na temat Firmy Portretowej Stanisława Ignacego Witkiewicza, należy zwrócić uwagę na charakter dokumentacyjny tworzenia portretów jako wydarzenia artystycznego. Toteż właściwe odczytanie opisów (często rozbudowanych) jest istotne w odbiorze tych dzieł.

Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska:
Firma Portretowa dała Witkacemu możliwość realizowania wszystkich interesujących go elementów: dokonywania studiów psychologicznych modela, poznawania człowieka, demaskowania jego słabostek, wyolbrzymiania jego wad, rejestrowania pewnych faktów, dat, informacji, dedykacji, dokumentacji, jak i prowadzenia wielkiego teatru, w którym był i aktorem, i reżyserem.

Prezentowana praca posiada opis l.d.: "NP2 | Witkacy T.E + d | 1927 III"

Przytoczony skrót - NP_2, jak zostało już wspomniane, oznacza wstrzymanie się Witkacego od palenia przez dwa dni.

Opisywany obraz został stworzony w typie E. W regulaminie Firmy Portretowej "S.I. Witkiewicz" artysta tak opisuje charakterystykę tego ujęcia postaci:

6. Typ E i jego kombinacje z poprzednimi rodzajami - dowolna interpretacja psychologiczna, według intuicji firmy. Efekt osiągnięty może być zupełnie równy wynikowi typów A i B - droga, którą się do niego dochodzi, jest inna, jako też sam sposób wykonania, który może być rozmaity, ale nie przekracza nigdy granicy (d). Może być również kombinacja E + d na żądanie. Typ E nie zawsze możliwy do wykonania.

W omawianym portrecie Witkacy spotęgował charakterystykę modelki oraz jej "ładność" czego dowodem jest dopisek: "+ d". Artysta uchwycił subtelność i wrażliwość przedstawionej kobiety. W pracy wybija się drobiazgowe opracowanie twarzy. Wystające kości policzkowe zostały perfekcyjne zobrazowane przez delikatne pociągnięcia kreski. Ciemne oczy postaci sprawiają wrażenie niezwykłej głębi spojrzenia. Modelunek twarzy oraz szyi kobiety artysta skontrastował z mocno zarysowanym tłem. Charakterystyczna dla prac Witkacego, nieregularna aureola została zakreślona intensywnym żółtozielonym kolorem.

Warto zwrócić uwagę na sygnowanie pracy: "Witkacy", które zdradza swobodne oraz mniej "oficjalne" potraktowanie modelki, niż ma to miejsce w obrazach opisanych: "Ignacy Witkiewicz".

Stan zachowania prezentowanego dzieła jest bardzo dobry. Użyty przez Witkacego papier TIZIAN we właściwy sobie sposób uległ odbarwieniu - jak wspomina w swoim artykule konserwator Stefan Wójcik, barwniki używane do kolorowania papierów TIZIAN mają skłonność do płowienia. Na krawędziach "Portretu kobiety w błękitnych koralach" zachowały się charakterystyczne ślady pierwotnego, z lekka fioletowego koloru podłoża.

Należy wspomnieć, że publikowany w katalogu aukcyjnym obraz Stanisława Ignacego Witkiewicza "Portret kobiety w błękitnych koralach" (1927) pojawia się po raz pierwszy na rynku sztuki.

Praca Witkacego będzie wystawiona na XVI Aukcji Dzieł Sztuki
14 czerwca 2022 r., godz. 19.00. [link]

Wybrana bibliografia:

Jakimowicz Irena, Fałsz kobiety, czyli o dwoistości istnienia, [w:] Witkacy: życie i twórczość, Materiały z sesji poświęconej Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi z okazji 55. rocznicy śmierci (Muzeum Pomorza Środkowego Słupsk, 16-18 września 1994), Wrocław 1996, s. 35-51. 

Krzysztofowicz-Kozakowska Stefania, Firma Portretowa Stanisława Ignacego Witkiewicza, Kraków 1989.

Słupska kolekcja dzieł Stanisława Ignacego Witkiewicza - Witkacego, red. K. Maciejewska, E. Mazur, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Słupsk 2021.

Wójcik Stefan, O początkach kolekcji Witkacego w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku oraz jej nieustannych problemach konserwatorskich, [w:] Witkacy: życie i twórczość, Materiały z sesji poświęconej Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi z okazji 55. rocznicy śmierci (Muzeum Pomorza Środkowego Słupsk, 16-18 września 1994), Wrocław 1996, s. 97-101.

Żakiewicz Anna, Witkacy. Kolekcja prac Stanisława Ignacego Witkiewicza w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem, Zakopane 2017.

Portrety w twórczości Witkacego - wybrane przykłady:

powrót do listy wpisów