Blog
Portret we wczesnej twórczości Leona Wyczółkowskiego
Analiza zagadnienia na przykładzie obrazu Leona Wyczółkowskiego "Portret Juliana Dobrzańskiego w wieku dziecięcym" (1879/1880).
Leon Wyczółkowski (1852-1936)
"Portret Juliana Dobrzańskiego w wieku dziecięcym" (1879/1880)
Technika: olej, płótno
Wymiary w świetle oprawy: 45,5 x 31,5 cm
Wymiary z oprawą: 58,5 x 43 cm
Sygnowany l.d.: "LWyczółkowski"
Na odwrocie pierwotne płótno dublażowe (obecnie luzem) opisane: "Leon Wyczółkowski / mal. w roku 1879-1880"
Opisany na krośnie: "1879-80 | Lwów", "569"
Obraz posiada ekspertyzę Fundacji Monumentis Patriae autorstwa
Krystyny Kulig-Janarek oraz Wacławy Milewskiej (Kraków 2001).
Fot. Agnieszka Stefańczyk | Krakowski Dom Aukcyjny®
Leon Wyczółkowski, "Autoportret" (1896-1900), olej, płótno, Muzeum Narodowe w Krakowie
Źródło: Zbiory cyfrowe MNK
Dorobek artystyczny Leona Wyczółkowskiego zachwyca różnorodnością technik oraz zmiennością podejmowanych tematów. Malarz na początku swojej kariery artystycznej zajmował się tworzeniem obrazów historycznych, rodzajowych, kompozycji inspirowanych literaturą oraz realistycznych portretów mieszczan i elit. Uprawiany w tym okresie przez Leona Wyczółkowskiego nurt malarstwa portretowego, ze względu na elementy zbliżające go do wizerunków reprezentacyjnych, można określić mianem "salonowego".
Pewną cezurą w twórczości Leona Wyczółkowskiego są lata 1883-1893, które artysta spędził na Ukrainie. Czas ten zaowocował powstaniem wielu scen rodzajowych oraz przedstawień rybaków i pracujących chłopów, ukazywanych w otoczeniu starannie oddanego, świetlistego pejzażu. Temat chłopstwa ogólnie upodobali sobie zresztą artyści młodopolscy, przeżywający fascynację codziennością wsi.
U początków kolejnego stulecia w dorobku Leona Wyczółkowskiego coraz częściej pojawiał się temat martwej natury, traktowanej w sposób niezwykle dekoracyjny, a nierzadko noszącej w sobie widoczne wpływy sztuki Japonii. Więcej o martwych naturach w twórczości Leona Wyczółkowskiego można przeczytać w innym artykule opublikowanym blogu Krakowskiego Domu Aukcyjnego [ZOBACZ].
Leon Wyczółkowski, "Pani Kowalska z córką" (1907), miękki werniks, papier japoński, Muzeum Narodowe w Krakowie
Źródło: Zbiory cyfrowe MNK
Portret w twórczości Leona Wyczółkowskiego cechował się dogłębną analizą psychologiczną przedstawianego modela, a znakomity poziom artystyczny wykonywanych wizerunków zapewniał malarzowi kolejne zamówienia klienteli oraz zarobek.
Leon Wyczółkowski stworzył portrety wielu wybitnych osobistości - dokumentował polskie sławy i, niejako, ich osiągnięcia. Pozostawił po sobie nie tylko wiele autoportretów, wizerunków znanych bywalców salonów czy przedstawień najniższych warstw społecznych, kilkukrotnie podjął również temat portretu dziecięcego. Dzieci ukazywał przede wszystkim we wczesnym okresie twórczości, jednak i w latach późniejszych można znaleźć takie przykłady, by wymienić tylko "Portret Stefana Żeromskiego z synem" (1904) znajdujący się w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu czy grafikę przedstawiającą panią Joannę z Dębowskich Kowalską z córką Janiną (1907) z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie.
"Portret Juliana Dobrzańskiego w wieku dziecięcym" przedstawia około dwuletniego chłopca, en face, ze wzrokiem skupionym na widzu. Twarz dziecka namalowana została przy pomocy delikatnych przejść pomiędzy odcieniami beżu, różu i szarości. Subtelnie, laserunkowo przedstawione lico mocno kontrastuje z ciemnymi, wyraźnie zaznaczonymi oczami. Julian Dobrzański został ukazany w białej bluzie z niebieskim kołnierzykiem, wyraźnie odcinającym się kolorystycznie od tła. Partie ubioru zostały potraktowane przez artystę bardziej malarsko niż twarz dziecka - złożone są z dynamicznych, szerokich uderzeń pędzla. To różnorodność w sposobie malowania wizerunku chłopca wzmacnia wrażenie trójwymiarowości poszczególnych fragmentów. Ostatnim elementem kompozycji jest neutralne tło - ciemne, nieco zróżnicowane walorowo, skomponowane z dwóch kolorów: ciemnej zieleni i kasztanowego brązu. Daje ono wrażenie głębi i pozwala na umiejscowienie modela w przestrzeni.
Leon Wyczółkowski, "Portret dzieci - Julian i Jan Dobrzańscy" (1879/1880), olej, płótno, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, ekspozycja
Fot. Z. Mortka
Ciekawym wynikiem analizy "Portretu Juliana Dobrzańskiego w wieku dziecięcym" było ustalenie tożsamości przedstawionego dziecka. Identyfikacji chłopca dokonały w ekspertyzie obrazu Krystyna Kulig-Janarek oraz Wacława Milewska, poprzez zestawienie jego wizerunku z dziełem znajdującym się w kolekcji Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy pt. "Portret dzieci - Julian i Jan Dobrzańscy". Przywołany obraz przedstawia dwójkę kilkuletnich chłopców. Młodszy z nich siedzi ze skrzyżowanymi nogami na fotelu, po jego prawej stoi wyprostowany, starszy brat. Stojący chłopiec w pełni odpowiada wiekiem, a nawet ubiorem, dziecku przedstawionemu na "Portrecie Juliana Dobrzańskiego w wieku dziecięcym".
Oba obrazy powstały na przełomie 1879 i 1880 roku, kiedy to Leon Wyczółkowski po raz pierwszy wyjechał na Wschód. Przez krótki czas mieszkał wówczas we Lwowie, gdzie dzielił pracownię z malarzem Adamem Chmielowskim.
Po ustaleniu tożsamości sportretowanego jesteśmy w stanie przybliżyć sylwetkę tej postaci. Julian Dobrzański urodził się w 1877 roku we Lwowie, zmarł tamże w 1935 roku. Pochodził z wpływowej lwowskiej rodziny - był synem związanych z teatrem Stanisława Dobrzańskiego i Marii Kwiecińskiej. Ojciec Juliana był artystą dramatycznym i dyrektorem lwowskiego teatru, matka natomiast śpiewaczką operową. Julian Dobrzański poszedł w ślady rodziców, wybierając zawodową drogę aktora i reżysera. W 1902 roku zadebiutował na deskach Teatru Polskiego w Poznaniu. Znany jest głównie z komediowych ról w sztukach autorstwa m.in. Aleksandra Fredry czy Gabrieli Zapolskiej.
Leon Wyczółkowski, "Portret dzieci - Julian i Jan Dobrzańscy" (1879/1880), fragment, Muzeum Okręgowe im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Fot. Z. Mortka
Krystyna Kulig-Janarek oraz Wacława Milewska za interesującą uznały kwestię dlaczego sportretowano chłopca dwa razy w tak krótkim odstępie czasu. Aktualnie jest to pytanie, na które nie istnieje pewna odpowiedź, badaczki wysnuły jednak przypuszczenie, że jeden z wizerunków powstał na zlecenie rodziców dziecka, drugi zaś jego dziadka - Jana Dobrzańskiego.
Dostępny w ofercie Krakowskiego Domu Aukcyjnego "Portret Juliana Dobrzańskiego w wieku dziecięcym" jest typowym przykładem wczesnej twórczości Leona Wyczółkowskiego. Portrety z lat 70. XIX wieku jego autorstwa odwołują się do stylistyki portretów mieszczańskich, przede wszystkim w partii wcześniej opisywanego tła - złożonego zwykle z zestawienia dwóch, ciemnych kolorów, mającego na celu wydobycie twarzy postaci. Podobny sposób kreowania kompozycji można zaobserwować m.in. w pracach znajdujących się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie: obrazie "Stara kobieta w czepcu" z 1876 roku czy "Portrecie pani Falińskiej" z 1880 roku.
Innym formalnym podobieństwem między "Portretem Juliana Dobrzańskiego w wieku dziecięcym", a pracami powstałymi w latach 70. i 80. - zwłaszcza portretami kobiecymi i dziecięcymi, jest wcześniej wspomniane zróżnicowanie sposobu malowania twarzy od partii ubioru.
Leon Wyczółkowski, "Stara kobieta w czepcu" (1876), olej, płótno, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: Cyfrowe zbiory MNW
Leon Wyczółkowski, "Portret Jakuba Barącza" (1879), olej, płótno, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: Cyfrowe zbiory MNW
Leon Wyczółkowski, "Portret kobiety" (1890), olej, płótno, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: Cyfrowe zbiory MNW
Leon Wyczółkowski, "Portret pani Falińskiej, babki artysty" (1890), olej, płótno, Muzeum Narodowe w Warszawie
Źródło: Cyfrowe zbiory MNW
"Portret Juliana Dobrzańskiego w wieku dziecięcym" Leona Wyczółkowskiego, pomimo wielu zbieżności stylowych z innymi obrazami z tego okresu, poniekąd wyróżnia się sposobem budowania kontrastu między postacią a tłem. Na wielu portretach również strój składał się z ciemnych, czasem zlewających się z ostatnim planem barw, a wyróżniającymi się elementami pozostawała twarz i dłonie modela. W przypadku "Portretu Juliana Dobrzańskiego w wieku dziecięcym" chłopiec ubrany jest w białą bluzę z błękitnym kołnierzykiem, które, razem z twarzą dziecka, stają się kolorystyczną dominantą kompozycji.
Leon Wyczółkowski, "Popiersie starca z brodą" (1876), olej, płótno,
Muzeum Narodowe w Krakowie
Źródło: Zbiory cyfrowe MNK
Na koniec warto przytoczyć fragment ekspertyzy Krystyny Kulig-Janarek oraz Wacławy Milewskiej:
"Portret chłopca, zidentyfikowanego przez nas jako Julian Dobrzański, uznać trzeba za ważne, wysokiej klasy artystycznej dzieło Leona Wyczółkowskiego, należące do w dalszym ciągu niewielkiej, słabo rozpoznanej i opracowanej grupy wczesnych obrazów artysty."
Leon Wyczółkowski [fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe]
PRZEJDŹ DO OFERTY GALERYJNEJ