Blog

"Narciarz" w kontekście twórczości artystów z kręgu tzw. Szkoły Zakopiańskiej

Zapraszamy do lektury artykułu dotyczącego rzeźby "Narciarz" powstałej w kręgu artystów związanych z Państwową Szkołą Przemysłu Drzewnego w Zakopanem.

Rzeźbiona przez artystę związanego ze Szkołą Zakopiańską figura "Narciarz"  została sprzedana w ofercie Krakowskiego Domu Aukcyjnego.

Prezentowana rzeźba przedstawia tytułową sylwetkę narciarza w ruchu, podczas zjazdu. Pęd został uchwycony w sposób mistrzowski, dzięki nachyleniu tułowia, rozwianym włosom mężczyzny, zawiniętym w kierunku pleców fałdom rękawów i górnej części jego stroju oraz ekspresyjnie ukazanym na różnej wysokości, osadzonym na nartach stopom, trafnie oddającym charakter szusu po górskim zboczu. Ręce postaci umiejscowione są wzdłuż ciała, dłonie, widoczne na tylnej stronie dzieła, zostały starannie opracowane. W swojej prawej ręce narciarz trzyma kijek narciarski.
Twarz mężczyzny, w przeciwieństwie do rytmicznego, ale asymetrycznego ukazania ciała, została przedstawiona osiowo, prawa strona odpowiada wyglądem lewej. Imponująca jest szczegółowość opracowania zinterpretowanej w duchu formizmu twarzy, w której artysta nie omieszkał pominąć nawet wgłębienia nad prosto zakończonym podbródkiem.

Nie można w tym miejscu nie wspomnieć też o znakomitym opanowaniu przez autora rzeźby warsztatu i materiału, jakim w tym przypadku jest charakterystyczne dla twórców związanych z Państwową Szkołą Przemysłu Drzewnego w Zakopanem drewno brzostu, inaczej nazywanego wiązem górskim. Artysta w pełni wykorzystał tutaj oryginalną estetykę materiału, umiejętnie opracowując klocek drewna tak, aby widoczne w jego przekroju słoje potęgowały ekspresję i wrażenie ruchu.

Rzeźba "Narciarz" najprawdopodobniej (o czym świadczy opis na podstawie) pierwotnie stanowiła formę nagrody w zorganizowanych w Zakopanem w lutym 1946 roku Harcerskich Mistrzostwach Narciarskich. Warto zaznaczyć, że było to ważne wydarzenie, odbijające się szerokim echem, stanowiło bowiem pierwsze mistrzostwa ZHP po II wojnie światowej.
Interesujące w tym kontekście jest dopasowanie tematyki rzeźby do charakteru konkursu. W rzeźbie "Szkoły Zakopiańskiej", funkcjonującej właśnie w czasie znaczącego rozwoju narciarstwa i taternictwa tatrzańskiego, niemal (choć oczywiście istnieją wyjątki) niespotykane są motywy związane ze sportem, mimo że w tym samym okresie artyści tacy jak Rafał Malczewski czy Zofia Stryjeńska sporty w swoich dziełach przecież niejednokrotnie przedstawiali.

Fot. za: "Na tropie. Pismo młodzieży harcerskiej", rok II (XIV) nr 9-10, 1946, s. 24.

Prasa z epoki ("Wiadomości urzędowe. Naczelnictwo Związku Harcerstwa Polskiego", rok 19 nr 3-4, Warszawa, marzec-kwiecień 1946, s. 21-24) podaje, że rozdanie nagród Harcerskich Zawodów Narciarskich o Mistrzostwo ZHP odbyło się 24 lutego 1946 roku w hotelu Morskie Oko. Tytuł mistrza narciarskiego ZHP na rok 1946 uzyskał wówczas reprezentant zakopiańskiego oddziału Harcerskiego Koła Narciarskiego – Tadeusz Dawidek, nie ma jednak żadnych informacji potwierdzających, że to on właśnie otrzymał rzeźbę "Narciarz" jako nagrodę.

Pod względem stylistycznym oraz w zakresie podejścia do formy "Narciarz" nasuwa skojarzenia z rzeźbami wiązanymi ze Stanisławem Zdybem (por. K. Chrudzimska-Uhera, Stylizacje i modernizacje. O rzeźbie i rzeźbiarzach w Zakopanem w latach 1879-1939, s. 115, il. 99-100.)

Katarzyna Chrudzimska-Uhera na łamach strony 114 swojej publikacji wspomina o nich następująco:
Pozostałe znane nam rzeźby, przypisywane Zdybowi, pochodzą z lat 30. Reprezentują stylistykę charakterystyczną dla produkcji szkoły po 1925 roku stanowiącą odmianę Polskiej Sztuki Dekoracyjnej. Dziecko z książką, Kosiarz, Kobieta (il. 99, 100) to typowe szkolne kompozycje rodzajowe, zbudowane z kubicznych, przenikających się, ostro ciętych płaszczyzn. Figury ujęto w przerysowanych pozach: przeakcentowanego kontrapostu (Kosiarz), serpentynowego skrętu tułowia (Kobieta). Ich zrytmizowana, silnie rozczłonkowana struktura tworzy światłocieniową, atrakcyjną grę plastycznych form.

Stanisław Zdyb (w środku), lata 30.
[Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe]

Stanisław Zdyb (1884-1954) jest postacią doskonale znaną w środowisku Zakopanego, jednak głównie jako taternik i jeden z pionierów tatrzańskiego narciarstwa, ratownik TOPR, a także jako producent nart.
Nie należy zapominać jednak, że Stanisław Zdyb był również fotografem i rzeźbiarzem, absolwentem i dalej – wielce zasłużonym, wieloletnim nauczycielem Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem.
Pasja do snycerki i rzeźby w drewnie ujawniła się u artysty już w wieku dziecięcym. Stanisław Zdyb udał się więc na naukę do zakopiańskiej szkoły, gdzie studiował pod okiem Stanisława Barabasza, z którym to też wspólnie odkrywał Tatry.
W połowie lat 20. Stanisław Zdyb rozpoczął pracę w Państwowej Szkole Przemysłu Drzewnego jako nauczyciel rzeźby. Stanowisko to piastował aż do 1948 roku, goszcząc przez ten czas na swoich zajęciach wielu uczniów.

"Szkoła Zakopiańska", "Narciarz" (ok. 1946), fragment spodu podstawy z sygnaturą

Zachowując pewną ostrożność można więc próbować łączyć prezentowaną figurę "Narciarz" nie tylko z samym zjawiskiem tzw. "Szkoły Zakopiańskiej", ale dalej – z kręgiem rzeźbiarzy związanych ze Stanisławem Zdybem, być może nim samym lub jednym z jego uczniów.
W przypadku artystycznego zjawiska "Szkoły Zakopiańskiej" to jednak nie autorstwo jest kluczowe, a sam fenomen formalno-twórczy. Warto podkreślić, że rzeźba nie jest sygnowana nazwiskiem, a właśnie monogramem samej placówki PSPD, co jeszcze potwierdza słuszność tego rodzaju spojrzenia i rozumienia twórczości "Szkoły Zakopiańskiej".

Podsumowując, "Narciarz" stanowi reprezentatywny przykład rzeźby wywodzącej się ze środowiska "Szkoły Zakopiańskiej", ilustrujący najważniejsze cechy formalno-stylistyczne tego zjawiska: geometryzację, rytmiczność oraz dekoracyjność przedstawień, kontrast kierunków gładkich płaszczyzn, operowanie silnym światłocieniem i w końcu nawiązywanie do estetyki tradycyjnej sztuki Podhala.
Dodatkowo ujęcie postaci w pędzie i podejście formalne artysty nasuwa skojarzenia z kierunkami awangardy: futuryzmem i formizmem.

Oferowana w ofercie Krakowskiego Domu Aukcyjnego rzeźba jest natomiast obiektem wyjątkowym ze względu na samą tematykę (jak już wspomniano, motyw sportowców stosunkowo rzadko pojawiał się w twórczości "Szkoły Zakopiańskiej"), jak i możliwy do zlokalizowania kontekst historyczny: Harcerskie Mistrzostwa Narciarskie w Zakopanem w lutym 1946 roku, stanowiące pewny moment ante quem dla datowania dzieła. Cechy formalne sugerują jeszcze dodatkowo przedwojenne powstanie rzeźby i datowanie jej na lata 30.

Opracowanie artykułu: Zuzanna Mortka, Krakowski Dom Aukcyjny^®

Zdjęcia rzeźby "Narciarz" wykorzystane w artykule: fot. Agnieszka Stefańczyk, Krakowski Dom Aukcyjny^®

Wybrane źródła i bibliografia:

• Chrudzimska-Uhera K., Stylizacje i modernizacje. O rzeźbie i rzeźbiarzach w Zakopanem w latach 1879-1939, Warszawa 2013.
• Kenarowa H., Od zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego do Szkoły Kenara, Kraków 1978.
• Koziński Z., Współzawodnictwo i rycerskość. H.K.N. zdobywa wicemistrzostwo Polski, "Na tropie. Pismo młodzieży harcerskiej", rok II (XIV) nr 9-10, 1946, s. 24.
• Szatkowski W., Wolny duch... Szkice do portretu Stanisława Zdyba (1884 - 1954), Muzeum Tatrzańskie, źródło: http://archiwalna.muzeumtatrzanskie.pl [dostęp: X 2022].
• "Wiadomości urzędowe. Naczelnictwo Związku Harcerstwa Polskiego", rok 19 nr 1-2, Warszawa, styczeń-luty 1946.
• "Wiadomości urzędowe. Naczelnictwo Związku Harcerstwa Polskiego", rok 19 nr 3-4, Warszawa, marzec-kwiecień 1946.

Więcej o zjawisku artystycznym "Szkoły Zakopiańskiej" można przeczytać na stronie [ZOBACZ]

powrót do listy wpisów