Blog

Tatrzański pejzaż oczami Leona Wyczółkowskiego

Zapraszamy do lektury artykułu dotyczącego pejzażu w malarstwie Leona Wyczółkowskiego w kontekście obrazu pt. "Zejście z Czarnego Stawu".

Prezentowany obraz będzie można wylicytować w ramach XXXIII Aukcji Dzieł Sztuki już 7 XII 2023 [ZOBACZ KATALOG]

Leon Wyczółkowski (1852-1936) jest uznawany za czołowego przedstawiciela polskiego malarstwa przełomu XIX i XX wieku. Artysta tworzył przy pomocy wielu technik i podejmował w swoich obrazach różnorodną tematykę. Jednym z przełomowych wydarzeń w twórczości malarza był wyjazd na Ukrainę, gdzie zainteresowało go zagadnienie pejzażu.

W okresie krakowskim Leon Wyczółkowski wielokrotnie wyjeżdżał w Tatry, gdzie tworzył liczne prace o tematyce krajobrazowej. Począwszy od 1904 roku artysta stworzył kilkadziesiąt tatrzańskich pejzaży w różnych technikach, najczęściej jednak używając pasteli. Malarz był zafascynowany zmiennością kolorystyki i światła w górskim terenie - to zjawisko umożliwiło mu stworzenie licznych studiów tego samego miejsca w różnych porach dnia i roku.

Z listów Teodora Grotta do Marcina Samlickiego możemy poznać początki fascynacji Leona Wyczółkowskiego Tatrami: "Tę nieznaną dla siebie krainę poznał późno. Prawdopodobnie po odbytej wycieczce górskiej w towarzystwie Taterników, którzy zachęcali do tego tematu, na pewien czas opuścił pracownię i przeniósł się na plener, w głuche turnie nad Czarny Staw i na szczyty gór".
[Cyt. za: Leon Wyczółkowski. Listy i wspomnienia, oprac. M. Twardowska, Wrocław 1960, s. 274 ("Źródła do dziejów sztuki polskiej",  t. XI)].

Leon Wyczółkowski, "Autoportret" (1896-1900), olej, płótno, Muzeum Narodowe w Krakowie
[źródło: Cyfrowe MNK]

Biografia Leona Wyczółkowskiego [ZOBACZ]

W kontekście oferowanej w ramach XXXIII Aukcji Dzieł Sztuki Krakowskiego Domu Aukcyjnego (7 XII 2023) pracy "Zejście z Czarnego Stawu" (lot 10) warto mieć na uwadze, że Leon Wyczółkowski stworzył cykl sześciu obrazów przedstawiających Czarny Staw w różnych porach dnia, o których wiemy m.in. z listów i wspomnień związanych z artystą:

"Wyczółkowski malował to od 6-ej rano do późnego wieczora. Ranek, pierwsze promienie padają na taflę wody, płomyki się odbijają i skaczą po wodzie. Potem godzina 9-a, 11-a, 3-a godzina; po obiedzie się ściemnia, takie mgły, że zdawało się, że już nigdy słońca nie będzie. Jednym tchem i jednym dniem".
[Cyt. za: Leon Wyczółkowski. Listy i wspomnienia, oprac. M. Twardowska, Wrocław 1960, s. 104 ("Źródła do dziejów sztuki polskiej", t. XI)].

Prezentowany obraz, jak wskazuje opis na jego odwrocie, ukazuje poranny widok Tatr.

Według opinii Jadwigi Oczko-Kozłowskiej "Zejście z Czarnego Stawu" należy właśnie do tej grupy prac. Badaczka stwierdziła ponadto, że: "artysta z właściwym sobie mistrzostwem oddał nastrój poranka w górach, efekty światła spływającego po zboczu górskim; przy zastosowaniu oszczędnych środków malarskich sugestywnie uchwycił majestat fascynującej go natury".
[cyt. za: Ekspertyza Jadwigi Oczko-Kozłowskiej z 2021 roku dot. obrazu Leona Wyczółkowskiego "Zejście z Czarnego Stawu"].

W prezentowanym "Zejściu z Czarnego Stawu" występuje wiele charakterystycznych dla tatrzańskich pejzaży Leona Wyczółkowskiego cech. Artysta stosował w tego typu przedstawieniach najczęściej pionową kompozycję, w której ukazał fragment natury w otoczeniu monumentalnych masywów skalnych. Niebo jest niewidoczne, skały zajmują całą powierzchnię pola obrazowego. Na pierwszym planie zostało ukazane tytułowe zejście, wśród którego wyraźnie zaznaczone są partie porastającej góry zielonkawo-ugrowej roślinności. W tle widnieją ukazane zgodnie z założeniami perspektywy powietrznej szare skały poprzecinane żlebami i lokalnie pokryte połami śniegu.

Obraz cechuje przygaszona, chłodna, ale kontrastowa przy tym gama barwna, dynamiczne pociągnięcia pastelu oraz nietypowa kompozycja obejmująca stosunkową wąski kadr. Wszystkie te zabiegi są wspólne dla górskich pejzaży autorstwa Leona Wyczółkowskiego i wpływają na ich wyjątkową atmosferę, przepełnioną aura spokoju i nostalgii.

Obraz "Zejście z Czarnego Stawu" znakomicie oddaje charakter tatrzańskiego poranka w górach, patrzący na obraz widz czuje niemalże chłód i świeżość górskiego powietrza. 

W kontekście historii z życia artysty znane są relacje opisujące zwyczaje Leona Wyczółkowskiego praktykowane w trakcie tatrzańskich plenerów: "Studiował pejzaż górski o każdej porze dnia. Już od wczesnego ranka z otwartego namiotu podpatrywał efekty światła pierwszych promieni słońca, jakie padały na olbrzymi masyw granitowych szczytów… Specjalnie lubił malować góry w dnie pochmurne, ponure. Silne wrażenia wywierały na Wyczóła stawy górskie. Godzinami przesiadywał nad nimi".
[Cyt. za: Leon Wyczółkowski. Listy i wspomnienia, oprac. M. Twardowska, Wrocław 1960, s. 274 ("Źródła do dziejów sztuki polskiej", t. XI).]

Obraz "Zejście z Czarnego Stawu" jest dziełem sztuki będącym niemal impresjonistycznym zapisem ulotnej chwili, której Leon Wyczółkowski był świadkiem w trakcie pobytu w górach. Krajobraz tego typu był wynikiem narodzenia się około 1900 roku swoistego kultu Tatr wśród polskich artystów, któremu uległ również Leon Wyczółkowski.

ZOBACZ KATALOG XXXIII AUKCJI DZIEŁ SZTUKI (7 XII 2023, godz. 18.30) [LINK]

Opracowanie artykułu: Miłosz Kargol, Krakowski Dom Aukcyjny^®

Uzupełnienia: Zuzanna Mortka-Król, Krakowski Dom Aukcyjny^®

Zdjęcia obrazu Leona Wyczółkowskiego "Zejście z Czarnego Stawu" wykorzystane w artykule: Agnieszka Stefańczyk, Krakowski Dom Aukcyjny^®

Wybrana bibliografia:

• Frydrychowicz B., Giewont o zachodzie słońca Leona Wyczółkowskiego. Pomiędzy symbolizmem a impresjonizmem, [w:] W kręgu Wyczóła, red. M. F. Woźniak, Bydgoszcz 2013, s. 71-78.
• Leon Wyczółkowski. Listy i wspomnienia, oprac. M. Twardowska, Wrocław 1960 ("Źródła do dziejów sztuki polskiej", t. XI).
• Nikiel M., Elementy impresjonistyczne w twórczości Leona Wyczółkowskiego, [w:] W kręgu Wyczóła, red. M. F. Woźniak, Bydgoszcz 2013, s. 17-34.
• Sekuła-Tauer E., Leon Wyczółkowski, Wrocław 2001.

powrót do listy wpisów