Blog

Zimowy krajobraz w malarstwie Juliana Fałata

Zapraszamy do lektury artykułu dotyczącego zimowego krajobrazu w malarstwie Juliana Fałata.

Prezentowany obraz Juliana Fałata "Zima na Polesiu" został sprzedany w ramach XXXV Aukcji Dzieł Sztuki [ZOBACZ WYNIKI]

Julian Fałat był wirtuozem techniki akwarelowej i gwaszu. Artysta w swojej twórczości ukazywał m.in. osadzone w zimowej scenerii sceny myśliwskie, pejzaże, widoki architektury, portrety ludowe, jak i również sceny rodzajowe. Początkowo tworzył w duchu akademickiego realizmu, jednak z czasem rozjaśnił swoją paletę i stosował złożone zabiegi światłocieniowe, zbliżając się tym samym do impresjonizmu.

W latach 1869-1871 artysta studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych u Władysława Łuszczkiewicza i Leona Dembowskiego. W latach 1872 i 1873 przebywał na Ukrainie. Następnie, od 1878 do 1880 roku, studiował w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Alexandra Strähubera i Johanna Leonharda Raaba. W 1885 roku odbył podróż dookoła świata (Cejlon, Indie, Japonia). Dziesięć lat później przeniósł się do Krakowa w związku z nominacją na dyrektora tamtejszej Szkoły Sztuk Pięknych. Wprowadził w tejże uczelni daleko idące reformy, przekształcając ją w 1900 roku ze Szkoły  Sztuk Pięknych w Akademię. W 1910 roku Julian Fałat osiadł w swoim majątku w Bystrej.

Julian Fałat, "Autoportret" (1896), olej, płótno,
Muzeum Narodowe w Warszawie
[źródło: Cyfrowe MNW]

Biografia Juliana Fałata [ZOBACZ]

Początkowo obrazy artysty były niezwykle precyzyjnymi kompozycjami realistycznymi, w których drobiazgowo oddawał fizjonomie postaci i elementy otoczenia (można to dostrzec m.in. w obrazie "Popielec" z 1881 roku). Z biegiem czasu Julian Fałat zaczął przyswajać osiągnięcia impresjonizmu, co wyraźnie uwidaczniało się w jego podejściu do barw.

Tadeusz Dobrowolski na temat malarstwa artysty pisał, że "ziemia polska była także głównym przedmiotem licznych studiów i akwarelowych improwizacji Juliana Fałata, który o rok tylko młodszy od Wyczółkowskiego przypominał go bardzo rodzajem artystycznego temperamentu. I on był wrażeniowcem, i on odznaczał się ogromną biegłością techniczną, dzięki czemu malował na ogół pospiesznie".
W kontekście związków z impresjonizmem badacz z kolei stwierdził, że dopiero z czasem artysta "uległ pośrednim wpływom nowego kierunku, na skutek czego barwy lokalne zaczęły w jego obrazach błękitnieć i przeobrażać się w sposób różnorodny [...]".
[Cyt. za: T. Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo polskie, t. 3, Wrocław-Kraków 1960, s. 266-267.]

Artysta z zamiłowaniem ukazywał pejzaże z terenów Litwy i Polesia, jak i widoki z Krakowa oraz niewielkich miejscowości. Sam Julian Fałat, w kontekście inspiracji do tworzenia, zanotował: "sztuka polska, zaszczepiona przez cywilizację zachodnią, winna dzisiaj róść, zasilana życiem i sokami naszego kraju, kryjącego niesłychane bogactwo form pejzażowych. Mamy wspaniałe Tatry, mamy mazowieckie piaski i sine bory z bagnistemi strumieniami, spowitemi w mgle łąkami i stawami, pełnemi dziwnego gwaru. A Polesie, to morze nietkniętych skarbów dla pejzażysty! [...] Śmiało można powiedzieć, że na całym świecie — poza Japonią — niema ludu, któryby w łonie swem ukrywał takie nieprzebrane skarby dla sztuki. Oto pierwowzory dla sztuki polskiej".
[Cyt. za: J. Fałat, Pamiętniki, Warszawa 1935, s. 207.]

W swoich Pamiętnikach artysta zawarł opis odczuć jakie mu towarzyszyły, kiedy znalazł się w znajdującej się na Polesiu miejscowości. W tekście jest dostrzegalna wrażliwość Juliana Fałata na otoczenie. Malarz napisał: "Maleńka, zasypana śniegiem stacyjka, w typie charakterystycznym dla rosyjskich kolei, ośnieżone drzewa i sztachety, wszystko oświetlone brudno żółtawem światłem paru zakopconych latarń — oto moje pierwsze wrażenie. Śnieg skrzypi pod nogami, mróz trzaskający; to inny świat, inna zima, niż te, które oglądałem dotychczas". A następnie dodał: "Drzewa oszronione jak lodowate skały, potworne i dziwaczne przy pojawiającem się już blednieniu nieba, ciągną moje oczy i podniecają wyobraźnię. Wśród zupełnej ciszy słychać tylko świdrujący uszy jęk dzwonka przy sankach".
[Cyt. za: J. Fałat, Pamiętniki, Warszawa 1935, s. 142-143.]

Prezentowany pejzaż przedstawia rozległy nizinny krajobraz, który jest osadzony w zimowej scenerii. Subtelna gama barwna jest zdominowana przez biel, szarość i jasny błękit, które są dynamizowane przez kontrastowe jasno-brązowe plamy barwne. Kompozycja całości jest podzielona na dwie strefy: zachmurzonego nieba i przeciętej krętą rzeką równiny. Po lewej stronie znajdują się dwa wertykalne, równoważące przedstawienie elementy w postaci drzewa i znaku granicznego - pasy czerwieni tego ostatniego stanowią również akcent kolorystyczny całości. Śnieżne czapy szczelnie pokrywają drzewa i krzewy, tworząc jednolitą przestrzeń z nakrytą białym puchem ziemią. Stanowiące wynik wpływu impresjonizmu niebieskie cienie rzucane przez rośliny są pełne subtelności, a ich delikatne kontury rysujące się na zamarzniętej ziemi wpływają na poczucie głębi w obrazie. Julian Fałat w tej pracy z niezwykłą precyzją oddał nastrój i charakter zimowego krajobrazu, jednocześnie ukazując piękno natury pogrążonej w zimowym śnie.

Przedstawiając zimowe pejzaże Julian Fałat wielokrotnie wykorzystywał tektury i płótna o "dywanowym" kształcie wydłużonego poziomego prostokąta. W ten sposób przedstawiane przez artystę widoki już dzięki samej formie pola obrazowego posiadają silny układ horyzontalny, który jest nieodłączną częścią charakterystycznych dla malarza rozległych widoków na równinny krajobraz. Niekiedy artysta rozbudowywał pejzaż o sztafaż, najczęściej w formie sań i postaci ludzkich ("Pejzaż zimowy z saniami" i "Z chrustem" ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie).

Julian Fałat, "Krajobraz zimowy" (1915), olej, płótno, Muzeum Narodowe w Krakowie
[źródło: Zbiory cyfrowe MNK]

Praca "Zima na Polesiu" należy do grupy pozbawionych obecności człowieka pejzaży, w których kompozycji występuje ciemna linia rzeki wyraźnie odcinającej się od bieli śniegu (analogiczne rozwiązania można zauważyć m.in. w "Potoku w zimie" z kolekcji Zamku Królewskiego na Wawelu, "Krajobrazie zimowym" (1915) ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie czy "Pejzażu zimowym z rzeką" ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie i "Pejzażu zimowego z lisem" zaginionego z kolekcji MNW w czasie II wojny światowej).

Obraz "Zima na Polesiu" cechuje obecność wielu znamiennych dla malarstwa Juliana Fałata środków formalnych. Zastosowanie techniki akwareli i gwaszu pozwoliło artyście osiągnąć lekkość i swobodę w kształtowaniu plamy barwnej, która wzmacnia impresyjny wyraz rozświetlonego z lekka przebijającym się zza chmur słońcem zimowego krajobrazu. Obraz posiada wysokie walory dekoracyjne, dzięki czemu może stanowić interesujący wybór dla miłośników i kolekcjonerów sztuki poszukujących do swoich zbiorów dzieł najwybitniejszych polskich artystów.

Opracowanie artykułu: Miłosz Kargol, Krakowski Dom Aukcyjny^®
Uzupełnienia: Zuzanna Mortka-Król, Krakowski Dom Aukcyjny^®
Zdjęcia obrazu Juliana Fałata "Zima na Polesiu" wykorzystane w artykule: Agnieszka Stefańczyk, Krakowski Dom Aukcyjny^®

Wybrana bibliografia:

• Bartnicka-Górska H., Fałat Julian, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, T. 2, Wrocław 1975.
• Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, t. 3, Wrocław-Kraków 1960.
• Dobrowolski T., Malarstwo polskie ostatnich dwustu lat, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976.
• Fałat J., Pamiętniki, Warszawa 1935.
• Malinowski J., Julian Fałat, Warszawa 1985.

powrót do listy wpisów