Blog

W kierunku ekspresji - późna twórczość Wlastimila Hofmana (lata 50. i 60.)

Zapraszamy do lektury artykułu na temat późnej twórczości Wlastimila Hofmana.

Portret Wlastimila i Ady Hofmanów (1957)

Wlastimil Hofman (1881-1970) jest uznawany za jednego z najwybitniejszych uczniów i kontynuatorów symbolicznego nurtu twórczości Jacka Malczewskiego. Tradycjonalistyczna, pełna liryczności i melancholijnej nastrojowości sztuka Wlastimila Hofmana zyskała uznanie już w czasach współczesnych artyście i do dziś cieszy się dużym zainteresowaniem wśród miłośników sztuki. Artysta pozostawił po sobie obfity dorobek malarski i nie sposób podać liczby stworzonych przez niego obrazów.
Jan Sztaudynger pisał w tym kontekście: "Największym wrogiem Hofmana jest jego zaiste czeska pracowitość. Maluje on bez względu na porę dnia i roku. Bez względu na to czy ma, czy nie ma odpowiedniego modela. I przez to obok płócien natchnionych ma on na swoim koncie zapisanych wiele utworów słabszych i mniej udanych. Te płótna przysłoniły niejednemu z krytyków całokształt twórczości Hofmana i stały się przyczyną sądów dlań krzywdzących".

Wlastimil Hofman, "Starość i młodość", kolekcja prywatna
Obraz sprzedany w ramach X Aukcji Dzieł Sztuki Krakowskiego Domu Aukcyjnego.

Artysta często podejmował w swoich obrazach tematykę rodzajową, do której można zaliczyć również obrazy o treściach symboliczno-baśniowych i patriotyczno-historycznych. Motywem nierzadko wykorzystywanym w obrazach Wlastimila Hofmana był wątek vanitas, realizowany poprzez zestawienie starca z postacią dziecka lub młodej kobiety. W tych pracach jest obecna zaduma nad przemijaniem połączona z melancholią. Wymowa wanitatywna stanie się wiodącym motywem w późnej twórczości malarza.

Wlastimil Hofman, "Droga Krzyżowa - cykl 14 prac" (1942), kolekcja prywatna - zespół sprzedany w ramach VII Aukcji Dzieł Sztuki Krakowskiego Domu Aukcyjnego
Zobacz artykuł o tym cyklu na blogu Krakowskiego Domu Aukcyjnego [LINK]

W latach 40. wraz z wybuchem II wojny światowej artysta wyemigrował za granicę, przebywał m.in. w Turcji i Palestynie. II wojna światowa jest wyraźną cezurą w twórczości Wlastimila Hofmana. W tym czasie malarz ograniczył w swoich obrazach treści symboliczne oraz uprościł kompozycje, a stosowana przez niego gama barwna stała się ciemniejsza. Od tego momentu malarstwo artysty zmieniło swój charakter.

Wlastimil Hofman, "Rozmowa o wieczności" (1954), kolekcja prywatna
Obraz sprzedany w ramach XII Aukcji Dzieł Sztuki Krakowskiego Domu Aukcyjnego.
Zobacz artykuł o tym obrazie na blogu Krakowskiego Domu Aukcyjnego [LINK]

W pracach z tego okresu, jak cykl "Droga Krzyżowa" (1942) (fot. powyżej) i "Tyberiada-widok z okna" (1943), jest dostrzegalne bardziej fakturowe i wrażeniowe podejście do malarstwa. W okresie powojennym wspomniana konwencja stała się dominującą w twórczości artysty i jest widoczna m.in. w obrazach "Powrót wędrowca" (1946) i "Rozmowa o wieczności" (1954).

Po powrocie po wojnie do Krakowa twórca zderzył się z nieprzychylną krytyką jego sztuki. W związku z czym wiosną 1947 roku wraz z żoną przeprowadził się do Szklarskiej Poręby, gdzie spędził ostatnie 23 lata swojego życia.

Wlastimil Hofman przed Wlastimilówką w Szklarskiej Porębie, ok. 1966 roku
Fot. dzięki uprzejmości Fundacji Wlastimila Hofmana

"W małym pokoiczku, tu, w Szklarskiej Porębie, w wynajętym drewnianym domku rozpocząłem nowy rozdział mojego żywota. Z początku wydawało mi się, że mnie tu przeznaczenie moje zapędziło jakby do grobu. W tych z początku dla mojego ducha tak ciężkich czasach jednak nie zwątpiłem w pomoc Bożą. Zdawało mi się, że po moim ukrzyżowaniu w Krakowie nastąpi tu po trzech latach zmartwychwstanie moje" [Szklarska Poręba, 12 II 1951].
[Cyt. za: Wlastimil Hofman, Autobiografia, oprac. B. Mielczarek, Warszawa 2020, s. 34.]

Lot 5, Wlastimil Hofman, "Pędzle w spoczynku - środkowa część tryptyku "Przymusowy odpoczynek" (1946), fragment
Zobacz pracę w katalogu XXII Aukcji Dzieł Sztuki: Wlastimil Hofman- życie i twórczość [LINK]

W latach 60. stan zdrowia Wlastimila Hofmana stopniowo się pogarszał, jednak nie było to przeszkodą w malowaniu, które stanowiło istotę jego życia. W tym miejscu warto dodać, że ukochany mistrz artysty, Jacek Malczewski, pod koniec życia również borykał się z utratą wzroku, która nie powstrzymywała go od dalszego tworzenia.

Wlastimil Hofman, "Pejzaż jesienny z karmnikiem"
Obraz dostępny w ofercie galeryjnej Krakowskiego Domu Aukcyjnego [ZOBACZ]

W połowie lat 60. powstawały głównie portrety i szereg autoportretów. W tym okresie w twórczości malarza częściej pojawiały się też samodzielne pejzaże, charakteryzujące się dominacją plamy barwnej nad rysunkiem. W przedstawieniach leśnych i górskich widoków artysta za pomocą wyraźnych pociągnięć pędzla tworzył impresjonistyczne w wyrazie kreacje artystyczne.

Wlastimil Hofman praktycznie zrezygnował z realistycznego sposobu obrazowania na rzecz malowania bardziej ekspresjonistycznego, ujawniającego się w zastosowaniu brunatnych tonacji lub odmiennie - barw intensywnych, czytelnej faktury oraz deformacji znacznie uproszczonych postaci.

Twórczość Wlastimila Hofmana w latach 60. można określić jako ekspresyjną w formie. Gdy przyjrzymy się malarstwu tego artysty, to już w latach 40., jak zostało udowodnione wcześniej, dostrzeżemy daleko idące zmiany w jego malarstwie. Wówczas częściej tworzył prace o wrażeniowym charakterze, wykorzystujące fakturę farby oraz odchodząc od gładkiego opracowania warstwy malarskiej.

Nie znaczy to bynajmniej, że od lat 40. Wlastimil Hofman nie tworzył prac w duchu przedwojennym. Malarz pracami jak te zawarte w cyklu "Ojcze nasz" (1951-1952), kompozycją "Głos wołającego na puszczy" z 1948 roku i "W zagrodzie" z 1955 roku (lot 11 w ramach XXII Aukcji Dzieł Sztuki Krakowskiego Domu Aukcyjnego: Wlastimil Hofman - życie i twórczość (2 III 2023) [ZOBACZ]) portretem "Marysieńki" (1952) (lot 10 w ramach wspomnianej aukcji (2 III 2023) [ZOBACZ]) czy obrazem "Fryderyk Chopin" (1964; lot 17 w ramach wspomnianej aukcji (2 III 2023) [ZOBACZ]) wykazał, że potrafił stworzyć obrazy w takiej samej konwencji i na takim samym poziomie artystycznym jak przed wojną, ukazując tym swoją sprawność warsztatową.
Z tego powodu warto spojrzeć na prace, które swój charakter zawdzięczają uproszczeniu kształtów i energicznym pociągnięciom pędzla, jak na dzieła sztuki będące wynikiem świadomej decyzji artysty.

Wlastimil Hofman w latach 50. i 60. pozostał wierny swoim ideałom i tworzył tematycznie i formalnie w pełni zgodnie z jego przekonaniami. Pisał, że jego "sztukę uważa się za przeżytek, chciano by, żebym coś innego malował. Tymczasem ja muszę słuchać jedynie wewnętrznego głosu (...)" [Szklarska Poręba, 15 V 1951].
[Cyt. za: Wlastimil Hofman, Autobiografia, oprac. B. Bielczarek, Warszawa 2020, s. 53.]

Twórczość Wlastimila Hofmana z tego okresu jest wyrazem wierności takim hasłom jak sztuka dla sztuki i sztuki jako wyniku boskiego natchnienia.

Na początku lat 50. Wlastimil Hofman zanotował: "Doszedłem teraz, w moim wieku, do przekonania, że sztuka prawdziwa wtedy się dopiero zaczyna, kiedy artysta nie rozmyśla nad techniką, taką czy owaką, lecz kiedy farbami czy ołówkiem zaczyna wyrażać swoje uczucia, swoje najtajniejsze 'ja'" oraz "(...) lecz jeżeli ręką artysty kieruje jakaś bliżej nieznana nam siła, którą my Bogiem nazywamy, wtedy rodzi się dzieło sztuki, i to sztuki nieśmiertelnej" [Szklarska Poręba, 5 II 1951].
[Cyt. za: Wlastimil Hofman  Autobiografia, Warszawa 2020, oprac. B. Mielczarek, s. 21.]

Lot 14, Wlastimil Hofman, "Autoportret" (1968)
Zobacz pracę w katalogu XXII Aukcji Dzieł Sztuki: Wlastimil Hofman - życie i twórczość [LINK]

Jak pisał Janusz Degler: "[Wlastimil Hofman] Nigdy jednak nie zboczył z obranej drogi. Żadne modne kierunki czy tendencje artystyczne nie miały wpływu na jego twórczość. Nieprzychylne, często niesprawiedliwe i krzywdzące opinie, choć przysparzały mu cierpień, utwierdzały go jednak w przekonaniu o właściwym wyborze".

Wlastimil Hofman w swoim malarstwie był artystą wiernym idei sztuki, która jest posłannictwem i wyrazem wewnętrznych przeżyć. Sztuka w rozumieniu artysty była ściśle związana z wiarą i Bogiem.
Pisał: "Moja sztuka rozwija się naokoło modlitwy, naokoło zetknięcia się ducha ludzkiego z Bogiem (…) modlitwa ducha i ciała to najwyższe objawy ludzkie, najgodniejsze do przedstawienia w sztuce".

Katarzyna Kułakowska podkreśliła, że Wlastimil Hofman przez całe swoje życie był "wierny swojej wizji, swoim wyobrażeniom o tym, czym powinno być malarstwo, które rozumiał jako posłannictwo w dziewiętnastowiecznym jeszcze duchu" i widać to w licznych autoportretach, w których "można zauważyć, że oprócz dążenia do przedstawienia własnej osobowości, różnych stanów psychicznych, wyraźna jest chęć przedstawienia siebie jako 'wybrańca muz', natchnionego artysty".

Lot 12, Wlastimil Hofman, "Z nogą w gipsie (tryptyk)" (1955) - wizerunki żony artysty, Ady
Zobacz pracę w katalogu XXII Aukcji Dzieł Sztuki: Wlastimil Hofman - życie i twórczość [LINK]

W latach 60., poza wspomnianymi już motywami, artysta tworzył liczne portrety, które przedstawiały wielu gości Wlastimilówki i najbliższych ludzi z życia artysty m.in. żonę Adę i przyjaciela Wacława Jędrzejczaka.

Wlastimil Hofman, "Wędrówka życia - autoportret artysty" (1966), kolekcja prywatna
Obraz sprzedany w ramach IV Aukcji Dzieł Sztuki Krakowskiego Domu Aukcyjnego.

W tym okresie nadal często powstawały malarskie autoportrety. W tym miejscu, oprócz reprodukowanej powyżej kompozycji "Autoportret" (1968) stanowiącej obiekt nr 14 w katalogu XXII Aukcji Dzieł Sztuki: Wlastimil Hofman - życie i twórczość (2 III 2023) [ZOBACZ], warto przywołać obraz "Wędrówka życia - autoportret artysty" (1966), który jest pracą o tyle wyjątkową, że malarz swój wizerunek wykorzystał do przedstawienia św. Krzysztofa niosącego na swoich barkach Chrystusa. W tym kontekście autoportret wskazuje na rozumienie twórczości artystycznej przez Wlastimila Hofmana jako służby Bogu, tym samym obrazując przemyślenia malarza zawarte w jego dziennikach i autobiografii.

Przedstawienia o czerpanej z Biblii tematyce sakralnej i charakterze religijnym były obecne w całej twórczości Wlastimila Hofmana, znając zaś stosunek artysty do wiary i tego jak wielką odgrywała ona rolę w jego życiu, warto spojrzeć na prace z późnego okresu z innej perspektywy.

Obrazy jak "Córko, wiara Twa Cię uzdrowiła" (1964) i "Chrystus Frasobliwy" (1966) (zob. fot. poniżej) w swojej ekspresyjnej formie, stwarzają nastrój nierzeczywistości. Obrazy zawierają w sobie silne napięcie, które być może miało skłonić odbiorcę do kontemplacji. W obrazie "Figura" (1968) zauważalny jest proces twórczy artysty, który tworzył obraz przy pomocy schematyzacji kształtów i energicznych pociągnięć pędzla.

Wlastimil Hofman, "Figura" (1968)
Zobacz tę oraz inne prace Wlastimila Hofmana w ofercie Galerii Sztuki ATTIS [LINK]

Znaczna część powojennych obrazów Wlastimila Hofmana podejmuje tematykę religijną. Malował m.in. obrazy stricte sakralne wynikające z kościelnego mecenatu, m.in. dla Kościoła Parafialnego pw. Bożego Ciała w Szklarskiej Porębie. W tych obrazach widoczne są jednak duże odstępstwa od teologicznych kanonów sztuki religijnej. Na modeli wybierał ludzi z sąsiedztwa, ukazując ich często w codziennych ubraniach, a nie szatach, znamiennych dla tradycyjnej sztuki o charakterze religijnym.
Największą część powojennej twórczości stanowią obrazy religijne poruszające wątki sakralne w kontekście ludzkiego życia, podejmując tematy modlitwy, wiary, cierpienia, przemijania i śmierci, czego przykładem są m.in. reprodukowane poniżej obrazy wystawione w ramach XXII Aukcji Dzieł Sztuki Krakowskiego Domu Aukcyjnego: Wlastimil Hofman - życie i twórczość (2 III 2023).
Więcej o poszczególnych pracach można przeczytać na podstronach każdego obiektu: lot 18 "W smutku i utrapieniu" (1968) [ZOBACZ], lot 19 "Ojcze nasz" (1966) [ZOBACZ].

W tym miejscu warto podkreślić, że artysta był zafascynowany sztuką ludową, której wpływ uwidacznia się w ostrych zestawieniach kolorystycznych i upraszczaniu form. To właśnie ta prostota formy stała się w późnej twórczości malarza dominującym sposobem ujęcia licznych kompozycji.

Wlastimil Hofman, "Chrystus Frasobliwy" (1966), kolekcja prywatna
Obraz sprzedany w ramach oferty Krakowskiego Domu Aukcyjnego.

W pracowni malarskiej artysty w Szklarskiej Porębie wciąż znajduje się kolekcja ludowych świątków i figurek, które często pojawiały się na płótnach, szczególnie w pracach przedstawiających spowiedź, których nieodłącznym elementem jest drewniana rzeźba ukazująca Chrystusa Frasobliwego, która w swojej ludowej formie stawała się dla malarza źródłem inspiracji. Już w przedwojennych obrazach ukazujących temat spowiedzi artysta stosował uproszczony modelunek postaci Jezusa i podporządkowanie figury swobodnej plamie barwnej. Wykorzystywanie przez artystę motywu Chrystusa Frasobliwego, będącego zarazem jednym z głównych tematów ikonograficznych ówczesnej sztuki ludowej, będącego przy tym symbolem niedoli ludzkiej, staje się w obrazach Wlastimila Hofmana elementem wzmacniającym metaforykę niemożności ucieczki przed losem.

Późna twórczość Wlastimila Hofmana wyrastająca z symboliczno-alegorycznego malarstwa Młodej Polski ma charakter kontemplacyjny, który, wraz z inspiracjami czerpanymi ze sztuki ludowej, wpływa na zawarty w pracach silny ładunek emocjonalny. Ze względu na tę intensywność ekspresji obrazy Wlastimila Hofmana z okresu życia w Szklarskiej Porębie bywają niesłusznie określane jako nieudolne lub posiadające niską wartość artystyczną. Prace z tego czasu są jednak intymnym zapisem życia artysty, sposobu w jaki postrzegał świat i tego jakie towarzyszyły mu emocje. Wlastimil Hofman w swoich obrazach ukazywał ludzi, przyrodę i sceny religijne, wydobywając przy tym egzystencjalną melancholię.

Opracowanie artykułu: Miłosz Kargol, Krakowski Dom Aukcyjny^®

Uzupełnienia: Zuzanna Mortka, Krakowski Dom Aukcyjny^®

Zdjęcia obrazów wykorzystane w artykule: fot. Agnieszka Stefańczyk, Krakowski Dom Aukcyjny^®

Wybrana bibliografia:

• B. Danielska, W Szklarskiej Porębie wszystkie drogi prowadzą do Wlastimilówki, Jelenia Góra 2017.
• W. Hofman, Autobiografia, oprac. B. Mieczarek, Warszawa 2020.
• K. Kułakowska, "Wlastimilówka". Wlastimil Hofman i jego krąg, [w:] Wspaniały krajobraz. Artyści i kolonie artystyczne w Karkonoszach w XX wieku, red. Klaus Bździach. Berlin-Jelenia Góra 1999, s. 305-311.
• Sz. Kurpios, Malarstwo Religijne Wlastimila Hofmana, Kraków 2006.
• E. Wolniewicz-Mierzwińska, Wlastimil Hofman – twórczość do roku 1939, s. 390.

Biografia Wlastimila Hofmana dostępna na stronie [ZOBACZ]

powrót do listy wpisów