MALCZEWSKI Jacek

JACEK MALCZEWSKI

Fotografia z końca XIX wieku. [źródło: NAC]

Jacek Malczewski urodził się w 1854 roku w Radomiu, zmarł w 1929 r. w Krakowie. W 1872 roku rozpoczął edukacje artystyczną pobierając lekcje u L. Piccarda. Równolegle uczęszczał jako wolny słuchacz na zajęcia do Władysława Łuszczkiewicza w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1873 roku rozpoczął regularne studia na tejże uczelni w pracowni Władysława Łuszczkiewicza oraz Feliksa Szynalewskiego. Uczęszczał również wtedy na prywatne lekcje do tego drugiego.

W latach 1876-1877 kształcił się w École des Beaux-Arts w Paryżu w pracowni Henri Ernesta Lehmanna. Warto wspomnieć, że w 1879 roku artysta ukończył kurs kompozycji w klasie mistrzowskiej Jana Matejki na macierzystej uczelni. Co niewątpliwie miało wpływ na rozwój jego twórczości.

W 1887 roku ożenił się z Marią Gralewską, córką krakowskiego aptekarza. W rok później na świat przyszła ich córka Julia. W 1892 roku doczekali się drugiego dziecka - Rafała. Chłopiec odziedziczył talent artystyczny ojca i również został malarzem.

W latach 1897-1900 oraz 1912-21 Jacek Malczewski pełnił funkcję profesora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Artysta wiele podróżował: Paryż, Monachium (1885-1886, 1893), Wiedeń (1914-1916), Włochy (1880, 1890), Grecja oraz Turcja (1884 r. w roli dokumentalisty wyprawy Karola Lanckorońskiego).

Artysta razem z Teodorem Axentowiczem, Józefem Mehofferem, Stanisławem Wyspiańskim założył w 1897 roku Towarzystwo Artystów Polskich "Sztuka". W latach 1923–1926 mieszkał w XIX-wiecznym dworze w Lusławicach. Jacek Malczewski został odznaczony Orderem Odrodzenia Polski IV klasy (1921) oraz Wielkim Złotym Medalem na Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929).

TWÓRCZOŚĆ JACKA MALCZEWSKIEGO

Jacek Malczewski jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych artystów w polskiej historii sztuki. Artysta jest uznawany za jednego z głównych przedstawicieli symbolizmu w polskim malarstwie. Jacek Malczewski pozostawił po sobie wiele dzieł, które są nasycone złożona symboliką. Prace artysty podejmowały tematykę związaną z ojczyzną, zależnościami życia i śmierci i miłością.

Twórczość Jacka Malczewskiego ukształtowała się na bazie fascynacji literaturą nurtu romantyzmu, wpływem nastroju końca XIX wieku, jak i również oddziaływaniem malarstwa Jana Matejki.

W początkach twórczości artysta tworzył głównie wiejskie sceny rodzajowe. Warto w tym miejscu wspomnieć, że malarz w swoich pracach inspirował się polskim krajobrazem.

W latach 80. w obrazach pojawił temat martyrologii. Inspirując się twórczością Artura Grottgera i Juliusza Słowackiego tworzył prace realistyczne (Śmierć Ellenai (1883), Muzeum Narodowe w Krakowie). Charakterystyczną cechą prac tego okresu to monochromatyzm i przygaszona kolorystyka.

W latach 90. prace artysty stały się niezwykle nastrojowe. Ich kolorystyka uległa rozjaśnieniu. W kompozycjach pojawiły się symboliczne postaci oraz antyczne chimery, meduzy, fauny, trytony (Thanatos (1898-99), Muzeum Narodowe w Warszawie; Pytia (1917), Muzeum Narodowe w Kielcach).

Oddzielny zbiór obrazów stanowią portrety oraz autoportrety. Portretowane osoby przedstawiane były na tle pejzażu (Portret Jana Kasprowicza (1903) Muzeum Narodowe w Warszawie; Nieznana nuta. Portret Bronisława Bryniarskiego (1902) Muzeum Narodowe w Krakowie; Portret Feliksa Jasieńskiego (1902), Muzeum Narodowe w Krakowie) lub w pomieszczeniu (Portret Adama Asnyka z muzą (1895-97), Muzeum Narodowe w Poznaniu). Liczne autoportrety, stanowią skarbnicę wiedzy o artyście. Obrazy te cechuje dystans do własnej osoby. Artysta przedstawiał swoją postać w różnej stylizacji (np. Autoportret w zbroi (1914), Muzeum Narodowe w Warszawie; Autoportret w jakuckiej czapce (1907), Muzeum Narodowe w Poznaniu) lub w otoczeniu symbolicznych postaci.

W Katalogu wystawy jubileuszowej Jacka Malczewskiego z grudnia i stycznia 1924/1925 twórczość artysty opisano w następujący sposób:

"Malczewski jako nieporównany malarz uczucia, wyrażał najwymowniej zbiorową duszę Narodu, był jej odbiciem. Sztuka jego nie była fantonem, oschłą formą, wyrozumowaną, która zrywa więzy łączące ją z prawdą i życiem, nie - ona poczęła się i zakwitła w sercu artysty, była wyrażeniem (...) zbiorowych uczuć, była obrazem przeżyć miljonów istnień jednej rasy ludzkiej. Czuł się synem tej ziemi jęczącej w niewoli, przejmowało i wstrząsało nim poczucie straszliwej krzywdy (...). W tem rozumowaniu był on i jest polskim, nawskróś narodowym malarzem".

Katalog wystawy jubileuszowej Jacka Malczewskiego (1874-1924) : Tow. Sztuk Pięknych w Krakowie, listopad - grudzień - styczeń 1924/5, Kraków 1924, s. 4.

JACEK MALCZEWSKI - WYSTAWY I KOLEKCJE

Jacek Malczewski prezentował swoje prace wspólnie z Towarzystwem Artystów Polskich "Sztuka", krakowską grupą Zero, ugrupowaniem Odłam, a także na wystawach Niezależnych.

W 1903 roku miała miejsce pierwsza indywidualna wystawa malarstwa artysty w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie i Lwowie, a także w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. W kolejnych latach malarz prezentował swoje prace na licznych wystawach indywidualnych w Krakowie, Warszawie i Lwowie.

Artysta wystawiał swoje prace również za granicą, m.in. w Berlinie, Paryżu, Wiedniu, Londynie i Brukseli. W 1911 roku w Wiedniu miała miejsca retrospektywna wystawa twórczości Jacka Malczewskiego.

Prace autorstwa Jacka Malczewskiego można znaleźć w zbiorach m.in. Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego w Warszawie i Lwowskiej Galerii Sztuki.

TEKSTY O ARTYŚCIE

"Wielowątkowa twórczość Jacka Malczewskiego była świadectwem jego wielkiej fantazji oraz wrażliwości neoromantyka i wyrafinowanego humanisty, malarza na wskroś przesiąkniętego polskością. Wychowany został bowiem w kulcie tradycji romantycznej, która ukierunkowała sztukę przełomu XIX i XX wieku w stronę idei posłannictwa narodowego, apoteozy jednostki, akceptacji jej prawa do wolności."

"Cóż, Jacek Malczewski był poetą malarstwa, ale może jeszcze bardziej malarzem poezji..."

Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Jacek Malczewski. Życie i twórczość, Kraków 2008, s. 7, 66.

"Jacek Malczewski był malarzem, który w swoim ogromnym dorobku artystycznym pozostawił dzieła o treściach krążących wokół problemów ojczyzny, życia i śmierci, rozpiętych pomiędzy romantycznymi wizjami a metafizyką; inspirował się sztuką antyku i polskim romantyzmem, stosował młodopolską symbolikę. Był 'poetą malarstwa i malarzem poezji', znajdującym właśnie w poezji, w tym zwłaszcza tej z okresu romantyzmu, nieskończone źródło inspiracji. Była ta twórczość wielowątkowa, będąca świadectwem jego wielkiej fantazji oraz wrażliwości wyrafinowanego humanisty: romantyka-malarza sięgającego w twórczych inspiracjach do tradycji romantycznych, i człowieka - romantyka w życiu".

Urszula Kozakowska-Zaucha, Jacek Malczewski romantyczny, Kraków 2022, s. 19.

WYBRANE PRACE ARTYSTY

Jacek Malczewski "Prządka" (lata 20.)

Obraz Jacka Malczewskiego "Prządka" ze względu na temat oraz cechy formalne można porównać do pracy "W pracowni artysty. Portret dziewczyny" (1922). Przyjrzyjmy się bliżej tym dziełom. Obie prace przedstawiają, kobietę podczas pracy w pracowni artysty. Na obrazie z 1922 roku postać trzyma robótkę ręczną. Kobieta ma krótkie brązowe włosy, podłużną twarz oraz wąski zadarty nos. Kobieta na chwilę została oderwana od pracy by bacznie spojrzeć w stronę artysty. Praca ta uchodzi za portret malarki Michaliny Janoszanki (1884-1952). Była to bratnia dusza artysty oraz modelka Jacka Malczewskiego po 1914 roku. Kiedy powstała praca "W pracowni artysty..." malarka miała 38 lat. Postać o podobnych cechach została przedstawiona w obrazie "Prządka". Tutaj również w tle widzimy charakterystyczną przestrzeń pracowni artysty z obrazami stojącymi w pod ścianą. W centralnym miejscu kompozycji, kobieta o ostrych rysach twarzy oraz krótko ściętych włosach siedzi pochylona nad kołowrotkiem. Na skupionej twarzy rysują się wąskie usta i mocno zarysowany łuk brwiowy. Sposób malowania oraz kolorystyka omawianych prac są zbliżone. Powtarzają się krótkie pociągnięcia pędzla oraz ograniczona kolorystyka z jedną dominantą. W obrazie "W pracowni artysty..." jest to czerwień odzienia kobiety, natomiast w "Prządce" jest to granat spódnicy. Obie prace są niezwykle dopracowane. Każdy szczegół kompozycji został misternie ujęty.

Jacek Malczewski "Portret Agaty Pancerz w Lusławicach" (1926)

W latach 1919-1926 Jacek Malczewski często odwiedzał swoje siostry w Lusławicach, gdzie w towarzystwie rodziny odpoczywał i malował. Wtedy też powstał prezentowany obraz, który przedstawia portret młodej Agaty Pancerz. Malarz ukazał kobietę w trakcie pracy, na tle framugi i uchylonych drzwi, za którymi widoczny jest salon. Dwór w Lusławicach często stanowił inspirację dla artysty, co uwidacznia się w jego twórczości. W pracach z 1926 roku artysta często przedstawiał widok salonu tego dworu lub portretował w nim swoje siostry. Warto tutaj przywołać obraz Jacka Malczewskiego pt. "Julia, córka artysty w Lusławicach" (1926) [zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie], który został skomponowany w sposób analogiczny do omawianej pracy.
"Portret Agaty Pancerz w Lusławicach" artysta namalował cienko, krótkimi pociągnięciami pędzla. Obraz utrzymany jest w pastelowej, ale nasyconej kolorystyce. W pracy warto zwrócić uwagę na doskonałą korelację stopniowania akcentów żółci obecnych w partii włosów sportretowanej, na framugach drzwi oraz widocznych w tle salonu oprawionych obrazów, również jego autorstwa. Zastosowana przez artystę perspektywa kulisowa i ujęcie postaci na pierwszym planie, na tle framugi drzwi, skupia uwagę widza na portrecie, monumentalizując przy tym kompozycję.

(Agnieszka Stefańczyk - historyk sztuki)

Przyjmujemy obrazy Jacka Malczewskiego na aukcje sztuki - wycena obrazów, skup i sprzedaż aukcyjna sztuki Jacka Malczewskiego.
Jeśli chcą Państwo sprzedać dzieła Jacka Malczewskiego, zapraszamy do kontaktu [link].

Zobacz galerię obrazów Jacka Malczewskiego w Krakowskim Domu Aukcyjnym [link].