SZTUKA DAWNA

OPIS PRACY:
Stefan Żechowski to artysta rozpoznawalny dzięki niezwykle charakterystycznemu stylowi wypracowanemu w technikach rysunkowych, ale także pastelu i oleju. Choć malarz ten jest kojarzony zwykle ze zmysłowymi erotykami, które faktycznie stanowią dużą część jego dorobku, nie były one jedynym tematem w jego twórczości, czego doskonałym przekładem jest właśnie "Portret z paletą" z 1963 roku.
Prezentowany obraz olejny to przedstawienie młodej kobiety o długich, gęstych blond włosach. Postać ubrana jest zgodnie z modą lat 60. - w białą sukienkę przepasaną w talii szeroką, szkarłatną szarfą. Prawe ramiączko sukienki opada delikatnie na ramię modelki, co dodaje przedstawieniu zalotności. Rysy twarzy kobiety są mocno zindywidualizowane, oddane z wielką starannością, co świadczy o portretowym ujęciu, nie zaś dziele wyobraźni autora. Kobieta z lekkością i wdziękiem zasiada na pniu, na rozłożonej czerwonej draperii. W lewej ręce modelka trzyma paletę malarską, w prawej pędzel. Obok, na pniu, widoczna jest jeszcze tubka żółtej farby oraz skrzynia z narzędziami malarskimi.
Na niepowtarzalną, oniryczno-baśniową aurę omawianego obrazu wpływa jednak przede wszystkim sielsko zielony pejzaż w tle, przecięty krętym strumieniem i ożywiony fantastycznymi postaciami - wizerunkiem uskrzydlonego mężczyzny z wieńcem kwiatów unoszącego nagą kobietę oraz centaura celującego z łuku do tej osobliwej pary. Pod wznoszącymi się sylwetkami kobiety i mężczyzny została porzucona na trawie złota lira. Nie jest to jednak żaden wyjątek - postacie anielskie i mitologiczne (jak fauny czy centaury właśnie) przewijały się wielokrotnie w dziełach zainspirowanego sztuką Jacka Malczewskiego i tradycją młodopolską Stefana Żechowskiego. Symboliczne dzieła Stefana Żechowskiego są trudne, a często nawet niemożliwe do odczytania. Pewnym jest natomiast, że malarz w obrazie złączył prawdę portretu z baśniowością tła, dodając do tego specyficzną, niewulgarną nutę erotyzmu, a całość przedstawiając w indywidualnym stylu, stosując subtelne rozmycie konturów, nasyconą gamę barwną i silny światłocień.
"Portret z paletą" (1963) wpisuje się w charakter innych przedstawień portretowych w dorobku artysty, w których to bazował na tradycji portretu romantycznego ukazywanego na tle pejzażu. Dzieło wykazuje duże podobieństwo względem nieco późniejszego portretu żony artysty "Marychna. Marianna z wachlarzem na tle pejzażu" z 1964 roku (olej, płyta; kolekcja prywatna; obraz reprodukowany w publikacji Stefan Żechowski (1912-1984). Katalog raisoneé, red. I. Rajkowska, Kielce 2014, poz. Nr 85, s. 37, 217). Obie prace (każda o dość pokaźnym formacie) ukazują w podobnej konwencji stylistycznej portrety kobiet na tle pejzażu z baśniowym sztafażem.

OPIS PRACY:
Temat obchodów święta Matki Bożej Gromnicznej wielokrotnie przewijał się w twórczości zainspirowanego folklorem (głównie huculskim) Teodora Axentowicza. Artysta ukazywał różne momenty tego zimowego dnia, najczęściej jednak ujmował wiernych pojedynczo lub w niewielkich grupach zdążających dopiero na nabożeństwo – a więc niosących jeszcze niezapaloną święcę. Rzadziej malował same obrzędy lub ludzi powracających do domu z rozpaloną gromnicą.
Zwykle samotną bohaterką takich przedstawień jest młoda dziewczyna w stroju huculskim, trzymająca w ręce świecę, na kolejnym miejscu plasują się ujęcia z dziewczyną i starcem. W bardziej rozbudowanych kompozycjach (jak ta oferowana na aukcji Krakowskiego Domu Aukcyjnego), ukazujących głównych bohaterów w całej postaci lub mniej więcej do linii kolan, artysta wzbogacał tło obrazów szkicowymi sylwetkami kolejnych postaci i zarysem wiosek huculskich.
Mając w pamięci powtarzalność tematu w malarstwie Teodora Axentowicza, warto zaznaczyć mnogość i różnorodność ujęć oraz mistrzostwo artysty w oddawaniu prawdy, ale też budowaniu kompozycji, rytmu i harmonii kolorystycznej. W oferowanym obrazie ciężar kompozycji skupia się po lewej stronie, choć jedna z głównych postaci przedstawiona została centralnie. Zarówno ciężar ten, jak i dominanta ciepłych brązów w ubiorach portretowo ujętych dziewczynki i starca, przełamane zostały lekkim, monochromatycznym zarysem postaci w oddali, w prawym górnym narożniku pola obrazowego. Mocny akcent czerwonej chusty na głowie dziecka zrównoważony został znowuż oranżem chaty widocznej w tle. Dzięki swoistemu rozmyciu konturów oraz laserunkowo malowanym, szarobłękitnym połaciom śniegu z miejscowymi tylko impastami bieli całość jawi się harmonijnie i naturalnie, hamuje ostre kontrasty barwne i sytuuje postacie w realnym pejzażu, nie zaś w abstrakcyjnej przestrzeni bieli. Te wszystkie elementy wpływają na maestrię całej kompozycji.
Jako że Teodor Axentowicz w swoich pracach o tematyce huculskiej upodobał sobie przedstawienia dwóch zimowych świąt – Jordanu oraz omówionego powyżej Matki Bożej Gromnicznej, nie zawsze można z łatwością rozróżnić je między sobą na obrazach mistrza. Wydaje się jednak, że w momencie, kiedy atrybutami przedstawionych postaci jest zarówno świeca, jak i dzban, mamy do czynienia z obrazem święta Jordanu, zaś sama świeca, tak jak w przypadku prezentowanej pracy olejnej, świadczy raczej o Gromnicznej.

OPIS PRACY:
Obraz Stanisława Kamockiego "Marcowy śnieg" ukazuje górzysty pejzaż wsi w okresie przedwiośnia. Artysta przedstawił fragment drewnianego domu z zaznaczoną błękitną szarością kamienną podmurówką oraz dobudówką po jednej stronie. Przed domem znajduje się murowana kapliczka, będąca właściwie dominantą kompozycji. Po prawej, na pierwszym planie, widnieje drewniane ogrodzenie, za nim bezlistne jeszcze drzewa, a w oddali szeroki krajobraz pól pokrytych miejscami topniejącym śniegiem. Stanisław Kamocki, dobierając gamę barwną i sposób prowadzenia narzędzia, dobrze oddał aurę marcowej przyrody. Widz patrzący na obraz może wręcz poczuć rześkie powietrze i zapach wilgotnej, odradzającej się po zimie do życia ziemi.
Pod względem formalnym praca jest malowana zdecydowanymi, szerokimi pociągnięciami pędzla, miejscami pojawiają się impasty. Stanisław Kamocki to jeden z najbardziej cenionych pejzażystów – uczniów Jana Stanisławskiego. Studia pod okiem mistrza wpłynęły w dużej mierze na takie właśnie odważne traktowanie kompozycji oraz budowę obrazu w oparciu o plamę, światło i kolor, nie zaś o sztywny rysunek. To swoiste, raczej wrażeniowe niż studyjne podejście do malarstwa sprawia, że w obrazach Stanisława Kamockiego niezwykle trafnie zamknięty zostaje prawdziwy charakter przedstawianego krajobrazu.

OPIS PRACY:
"Huculi - dwa pokolenia" to imponujących rozmiarów, podkolorowany miejscami akwarelą pastel Teodora Axentowicza. Obraz ukazuje pełny melancholijnej nastrojowości podwójny portret ubranych w codzienne, typowe dla Huculszczyzny stroje postaci – młodej dziewczyny w białej koszuli, brązowym kożuchu i zielonej chustce na głowie oraz siedzącego obok, opartego drewnianym kiju starca w ciemnym okryciu.
Dzieło wpisuje się w częstą w malarstwie Teodora Axentowicza konwencję symbolicznego ujęcia kontrastu starości i młodości, stanowiącego swoisty obraz przemijania, tutaj podkreślonego jeszcze ujętym przy górnej krawędzi uschniętym liściem drzewa, pod którym umiejscowiono Hucułów. W tle rozciąga się pejzaż z widocznym pasmem Karpat, na polach widoczne są ślady pierwszego śniegu.
Teodor Axentowicz powtarzał w swoich kompozycjach huculskich wizerunki tych samych modeli, umiejscawiając ich jednak w różnych sytuacjach i kontekstach symbolicznych. Gwoli przykładu wspomnieć można o obrazie artysty pt. "Wizja – wspomnienie" ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, w którym w podobnym układzie ujęta została postać tego samego starca ukazanego w półpostaci pod drzewem, tym razem w jednak w towarzystwie pięknej zjawy – wspomnienia z młodości.
Fascynacja Huculszczyzną pojawiła się w twórczości Teodora Axentowicza już w latach 80. XIX wieku i trwała przez kolejne dekady. Tematyka ludowa i folklor w malarstwie tego artysty wyróżnia się jednak na tle młodopolskiej chłopomanii – sztuka Teodora Axentowicza nie wychwala, jak to ma miejsce u wielu innych malarzy, barwności życia oraz tradycji chłopskich i ich wolności w naturze, a także braku miejskiego, dekadenckiego zepsucia. Skupia się ona natomiast na symbolicznych treściach dotyczących każdego człowieka, porusza zagadnienie śmierci i przemijania, pokazuje obrzędy religijne – ale te charakteryzujące się wielką powagą, jak pogrzeby czy Święto Jordanu.